Schokkende kritiek op bevolkingsonderzoek naar longkanker: 'Angst creëren'

Er wordt geëxperimenteerd met een bevolkingsonderzoek naar longkanker bij (ex)-rokers, wat volgens onderzoekers levens zou moeten redden. Maar hoe effectief is deze screening nu écht? Kritische stemmen wijzen op overdiagnose, onnodige angst en zelfs belangenverstrengeling.

De studie volgde 16.000 deelnemers gedurende tien jaar om de effectiviteit van longkankerscreening te testen. De resultaten toonden aan dat 157 mensen uit de screeningsgroep overleden aan longkanker, terwijl dit aantal in de controlegroep op 214 lag. Dit suggereerde dat screening onder zware rokers ruim vijftig sterfgevallen had kunnen voorkomen.

Ondanks deze hoopgevende cijfers klinkt er ook aanzienlijke kritiek. Willem Mali, hoogleraar radiologie en aanvankelijk een van de betrokken onderzoekers, trok zich terug na het lezen van een Amerikaanse studie uit 2009.

"In het begin geloofde ik er heilig in, maar dat veranderde na het lezen van een studie die liet zien dat de totale sterfte aan longkanker niet daalde door screening,” vertelt hij. Hij wijst op het grote aantal vals-positieve uitslagen, wat leidt tot onnodige onrust en hogere kosten. Mali is niet de enige die zich terugtrok; ook longarts Rob van Klaveren verliet het project.

Hoogleraar John Brodersen voegt hieraan toe dat screenings vaak leiden tot overdiagnose: kanker die zonder ontdekking nooit problemen zou veroorzaken, wordt alsnog behandeld, wat angst en psychisch leed veroorzaakt.

"Alle screeningsprogramma’s brengen schade toe,” stelt Brodersen duidelijk. Hij bekritiseert dat in wetenschappelijke literatuur vaak vooral de voordelen van screening belicht worden, terwijl de nadelen onderbelicht blijven.

Robert Landewé, hoogleraar reumatologie, wijst daarnaast op de moeilijkheid om de exacte doodsoorzaak vast te stellen. "Een patiënt kan longkanker hebben, maar uiteindelijk overlijden aan een beroerte of hartinfarct. Het is lastig om precies vast te stellen of iemand met of aan longkanker is overleden," aldus Landewé.

De kritiek groeit verder door vermeende belangenverstrengeling binnen het onderzoek. Zo blijkt dat longarts Joachim Aerts, die betrokken was bij de doodsoorzakencommissie, ook betaald consultant is voor farmaceutische bedrijven met belangen in longkankerscreening.